HAMLET

Shakesperare 1564’te doğduğunda ilkel kapitalizm İngiltere’ye adımını atmıştı. 1492’de Yeni Dünya’yı “keşfeden” Columbus, tüccarlara sömürmeleri için yeni pazarlar açmıştı. Bu tüccarlar, toprak ağaları ve köylülüğün varlıklı kesimleri yeni fırsatları değerlendirdiler. Mallara talebin artmasıyla birlikte kârlar da tırmanışa geçti. Yeni sanayi kolları mantar gibi biterken, taze bir orta sınıf semirmekteydi. Gücü ve etkisi hızla artan bu sınıf, kraliyetin ve aristokrasinin yüzyıllardır süregelen konumunu tehlikeye düşürdü. Yeni burjuvazi, mahkemeler ve yargı organlarını kontrolünde tutan aristokrasiye ticaret kısıtları ve vergi kanunları dolayısıyla diş biliyordu. 

Ortaya çıkan başka bir çatışma daha vardı: (ezici bir yoksullukla cebelleşen, ama görece emniyetli bir konumda bulunan) yoksul köylüler şimdi daha fazla kira ödemek veya efendilerinin yeni pazar ekonomisinde rekabet edebilmesi için daha fazla ürün sağlamak zorundaydılar. Talepleri karşılayamayanlar acımasızca topraklarından tahliye ediliyorlardı. Birçoğu iş bulmak için şehirlere göç etmek zorunda kaldı. Aynı yükümlülükler kentli tüccarlar için üretim yapan küçük zanaatkârlardan da bekleniyordu. Emek giderek daha fazla kolektifleşirken, burjuvazinin yanında yeni bir sınıf şekilleniyordu: İşçi sınıfı. 

Dört bir yanda her şeyin “doğal düzen”i bozuluyordu. “Tudor Efsanesi” eski düzeni meşrulaştırmak için kullanılırken, yeni burjuvazinin yükselişi tanrının iradesiyle çelişiyordu. Dünyanın dört bir yanında fetih ve kâr için savaşlar yapılıyordu. Yeni bir proletaryanın oluşumu hem eski hem de yeni düzendeki sömürünün görünür hale gelmesini sağladı. İngiltere’nin Shakespeare’in ölümünden yalnızca 25 yıl sonra siyasi ve toplumsal bir devrim sürecine girdiğini unutmak kolay. Bu devrim krallığı yıkıp kısa bir süreliğine cumhuriyeti getirerek tarihin yönünü değiştirdi. Gerek bu gidişatın, gerek Shakespeare’in üç sınıf arasındaki sert mücadelenin ortasında bulunmasının, Shakespeare’in eserleri üzerinde etkisi olmadığını söylemek körlüktür 

Shakespeare’in oyunları tüm bu sınıflardan iyi betimlenmiş karakterlerle doludur. Zirveye çıkmak için her şeyi yapmaya razı hırslı Makyavellistler, umutsuzca iktidarı ele geçirmeye çalışan çürümüş zorbalar ve yalnızca yaşamını sürdürmeye çalışan sıradan insanlar. Shakespeare’in eski ve yeni düzene bakışı herhangi bir oyunu dikkatlice okunduğunda fark edilebilir. Marksist edebiyat eleştirmeni Aleksandr Smirnov şöyle der: “İki çağın -çoktan ölmekte olan feodalizmin ve halen doğum aşamasındaki kapitalizmin- sınırında duran Shakespeare, iki düzeni de etkin bir şekilde eleştirmiştir. Bir yanda açgözlülüğü, altının gücünü ve hazır para kültünü teşhir eden Shakespeare, (...) öte yandan hikayelerinde koca bir ülkenin vahşi, kanunsuz feodal beylerce yönetilmesinin tehlikesini ve vahametini gösterir…” 

Roma’nın Uçları 

Tarihsel açıdan bakıldığında Shakespeare’in oyunları yalnızca aşk, onur ve insanlık halleri ile ilgili hikâyeler değil, ama mücadele içindeki toplumsal güçleri konu alan eserlerdir. Juliet Romeo ile evlenemez, çünkü orta sınıf ailesi onu bir prensle sözlemiştir (o zamanlarda yükselmek isteyen insanlar için tipik bir hareket). Hamlet kendisiyle ve gaspçı amcasıyla mücadele etmekle kalmaz, bunu bir siyasi karşılığın ortasında yapar. Toplumdan dışlanan Kral Lear tüm hayatı boyunca ayakta tuttuğu sistemin adaletsizliğine söver: “Bu zavallıların çektiklerini siz de çekin ki, / İhtiyacınızdan fazlasını onlara verip / Tanrıların şimdikinden daha adil olduğunu gösterebilesiniz.”

 

Aynı tarihsel perspektif hâlihazırda Globe’da oynayan oyunlar için de geçerli.

 

Bu sezonun “Roma’nın uçları” olarak adlandırılmış olması önemli. Roma İmparatorluğu, Elizabeth İngiltere’sinde büyük ilgi odağıydı. Zira tıpkı İngiltere gibi Roma da bilinen dünyanın çoğunu yutan fetihlerle muazzam bir servet kazanmış, senatörler ve imparatorlar arasında sert mücadelelere sahne olan, köle ordularınca kurulmuş devasa saraylara sahip bir toplumdu. 

Shakespeare’in çöken Roma’sı pek çok açıdan İngiltere’ye bir uyarıydı. Bizim de bu oyunlardan öğreneceğimiz çok şey var. 

Dünyayı etkileyen onca kararın ayrıcalıklı bir azınlığın kaprislerine bağlı olduğu bir zamanda, Antonius ve Kleopatra’daki gizli kapaklı pazarlıklar yankılanıyor. Gelir eşitsizliği görülmemiş bir seviyeye ulaştığında, Yanlışlıklar Komedyası’nda öfkelerini kölelerinden çıkaran ikiz efendilerin küstahlığı ( her ne kadar vahim bir kimlik karmaşası yaşamaları komikse de) çarpıcı. Ve kibirli liderlerin kendilerine karşı çıkan her ulusa kılıç salladıkları bir dünyada, işgalci Titus Andronicus’un başına gelen yıkım ve üzüntüden bir şeyler öğrenmemiz faydalı olacaktır. 

Ancak Shakespeare’in oyunlarından hiçbiri, Globe’un bu sezonki açılış oyunu olan Coriolanus kadar siyasi değildir. Hamlet veya Macbeth kadar meşhur olmasa da, şüphesiz en ustaca oyunlarından biri. Roma ordusunda bir general olan başkahraman, Volkerler’e karşı savaştaki liderliğiyle nam salmıştır. Ancak savaşın bedelini Roma’nın açlıktan ölen ve fakirlikten bitap düşmüş sıradan vatandaşları ödemektedir. Oldukça tanıdık bir durum. Bir imparatorluğun uçsuz bucaksız serveti askeri işgallerle ayrıcalıklı bir azınlığı zenginleştirmek için kullanılıyor. Tahıl yığınları kullanılmadan öylece yığılı dururken, yoksullar açlıktan ölüyor. Oyun, büyük bir kargaşa sahnesiyle açılıyor ve vatandaşlar silah niyetine ellerine geçirdikleri alet edevatla başkente yürüyorlar. Öfkelerini generale ve temsil ettiği zengin kliğe yönlendiren vatandaşlar, savaşa son verilmesini ve depolanan tahılın dağıtılmasını talep ediyorlar. Coşkulu bir konuşma yapan öfkeli bir vatandaş imparatorluğun büyük servetinin yoksulların sırtından kazanıldığına işaret ediyor: “Bizi kederlendiren zayıflık, sefaletimizin nedeni, onların servetini zikretmek için bir döküm; bizim acı çekmemiz onlar için kazanç. Gelin, belimiz bükülmeden mızraklarımızla intikamımızı alalım: Tanrı biliyor ki bunu söylerken intikama susamadım, yalnızca ekmeğe açım.” 

Sırf bu replik için sahneye çıkmasına karşın, Shakespeare bu adsız emekçiye oyunun içindeki en zekice ve kışkırtıcı konuşmayı yaptırmış. Kitleler açlıktan ölürken servet biriktirmekle meşgul olan tüm toplumlar için geçerli oldukça sert bir eleştiri. Sıradan insanları hor gören “kahraman” Coriolanus ise sürekli onları yanına çekmeye çalışır. Seyirci için çatışma halindeki sınıflar arasında geçen, dünyanın nasıl idare edilmesi gerektiğine dair bir tartışmaya müdahil olabilmek için ender bir fırsat. Seyircilerin aktif katılımını sağlamak için Globe bu oyunda sahneyi seyircilerin içine uzanan platformlarla genişletmiş, askerler ve vatandaşlar seyircilerin arasına yerleştirilmiş, böylece tartışma canlı ve kaçınılmaz hale getirilmiş. KAYNAK; ALEXANDER BİLLET / ÇEV.: SİNAN DİNÇEL

 

William Shakespeare’in hayat öyküsü üzerine tartışma ve spekülasyonları tamamen görmezden gelirsek

Shakespeare’in Yaygın Kabulle

(Kaynak: HAMLET Çevirisi ek kaynakça)

Şair olarak yalnız İngiliz şairlerinin değil, bütün İngilizlerin en ünlüsü, en çok bilineni, insan olarak en az bilinenlerindendir. Shakespeare’in bilinen Shakespeare olup olmadığı bile bilinmiyor. Homeros’un Homeros, Sokrates’in Sokrates olup olmadığı gibi. Yalnız eseriyle var olmak buna derler işte. Hem nasıl var, hem nasıl yok, hem nasıl kendini insanlara vermiş, hem nasıl kendini insanlardan saklamış. Olur şey değil! İngiltere’nin dünyaya oynadığı garip oyunlardan biri de bu.

Shakespeare olarak bilinen, fakat kimsenin bu yaman dramları nasıl yazdığına akıl erdiremediği, kiminin aslında Francis Bacon, kiminin William Stanley, kiminin Roger Manners, kiminin Edward de Vere sandığı bu insanın hayatı şudur:

1564 Nisan’ın yirmi üçünde, Stratford-on-Avon’da John Shakespeare ile Mary Arden’in oğlu William doğuyor. Babası, türlü devlet görevleri de almış zengin bir tüccardır. Annesi çiftlik ve konak sahiplerinden Robert Arden’in sekiz kızından biridir.

1571-1577 William, Stratford’da okula gidiyor, Latince öğreniyor, bol bol kırlarda geziyor. Bu arada gezici tiyatroların verdiği oyunlar seyretmiş de olabilir.

1577-1582 John Shakespeare’in başı derde giriyor, fakir düşüyor ve oğlunu okuldan alıyor. Bu yıllarda William’ın nasıl yaşadığı hiç bilinmiyor, ama yoksulluk içinde çok acı günler geçirmiş, fakir fukarayı tanımış, okulda göremeyeceği insan hallerini görmüş olabilir. Hayat okulu yılları denebilir bunlara.

1582, 27 Kasım’da William evleniyor ya da evlenmek zorunda kalıyor. Evlendiği kadın kendisinden sekiz yaş büyüktür. Onunla nikâhtan önce evlendiği anlaşılıyor; çünkü ilk kızı Suzanna nikâhtan altı ay sonra doğuyor.

1585 William’ın ikiz çocukları doğuyor, biri erkek, biri kız: Hamlet ve Judith.

1587 William birden, kim bilir neden, evi barkı bırakıp Londra’ya gidiyor ve beş yıl ne yaptığı, neyle geçindiği, neler görüp geçirdiği bilinmiyor, ikinci hayat okulu yılları bunlar da; bu sefer büyük şehirde. Taşra çocuğu olmaktan çıkıyor herhalde.

1592 Shakespeare’in bu yıl Londra’da olduğunu şair Robert Greene’in ona yazdığı bir taşlamadan öğreniyoruz. Bu taşlamada Greene, Shakespeare’i başkalarının yazdığı eserleri kendinin diye göstermekle suçlandırıyor. Eserlerini bir başkasının yazıp, mevkii, şanı şerefi dolayısıyla ortaya çıkmak istemediği için Shakespeare’in adı arkasına saklanmış olabileceği kuşkusu bundan doğmuş olsa gerek.

1593 Southampton Kontu’na sunduğu Venüs’le Adonis adlı şiiri çıkıyor. Bu tarihten sonra Shakespeare, kimine göre 1611, kimine göre 1613’e kadar durmadan eser veriyor: Otuz altı piyes, iki şiir, yüz elli dört sone. Başarı ve para kazanıyor. Londra’da ve Southampton’da evler ve topraklar satın alıyor; arpa buğday ticareti yapıyor bir ara; sık sık meyhanelere gidiyor, eşi dostuyla, oyuncu ve oyun yazarlarıyla bol bol içiyor.

1596 Tek oğlu Hamlet on bir yaşında ölüyor, Stratford’da. İhtiyar John Shakespeare birden zengin oluveriyor yeniden ve armalar takma iznini alıyor. Bu armaların üstünde: “Hak etmeden almak yok” yazılıdır.

1599 Globe Tiyatrosu kuruluyor. Shakespeare bu tiyatroda ortaktır. Başka tiyatrolarla da ortak olmuştu daha önce.

1591 Shakespeare’in hayatındaki çok önemli iki olay bu yıla rastlıyor: Babası ölüyor ve kendisini koruyan Southampton Kontu, bir ayaklanmaya adı karışarak hapse atılıyor. Bu yıldan sonra Shakespeare’in oyunlarındaki hava değişiyor daha ağırbaşlı, daha kederli, daha acı oluyor şairin sesi.

1607 Shakespeare’in kızı Suzanna Stratford’da bir hekimle evleniyor.

1609 Shakespeare’in annesi ölüyor, Sone’leri basılıyor.

1610 Shakespeare büyük şehirden ve dünyadan bıkmış olarak Stratford’a çekiliyor ve bundan sonra artık Londra’ya kısa kalmak üzere pek seyrek gidiyor.

1616 Shakespeare’in kızı 10 Şubat’ta Thomas Quiney’le evleniyor, 25 Mart’ta son günlerinin geldiğini sezinleyen şair, tanıklar önünde vasiyetnamesini yazıyor. 23 Nisan’da, doğumun 52. yıldönümünde ölüyor ve 25 Nisan’da Trinity Kilisesi’ne gömülüyor.

 

Tarih Sırasıyla Oyunları

Shakespeare’in oyunlarının tarihleri üstünde de henüz tam bir anlaşmaya varılmış değil. Ünlü Shakespeare uzmanı G.L. Kittredge’in verdiği sıra şudur:

1590-1591 Henry VI. (birinci kısım)

1591 Henry VI. (ikinci kısım)

1592 Henry VI. (üçüncü kısım)

1592 Richard III

1592-1593 Yanlışlıklar Komedyası

1593 Titus Andronicus

1594 Veronalı İki Centilmen

1594 Kral John

1594-1595 Love’s Labours Lost

1594-1598 Hırçın Kız

1595 Romeo ve Juliet

Bir Yaz Gecesi Rüyası

1596 Venedik Taciri

1596 Richard II.

1597 Henry IV. (birinci kısım)

Henry IV. (ikinci kısım)

1598-1599 Kuru Gürültü

1599 Beğendiğiniz Gibi

Henry V.

Julius Caesar

1600-1601 Windsor’lu Şen Dullar

On İkinci Gece

Hamlet

1602 All’s Well That Ends Well

Troilos ile Cressida

1604 Othello

Ölçüye Ölçü

1605-1608 Macbeth

Kral Lear

1605-1608 Atinalı Timon

1606-1608 Perikles

1607 Antonius ile Kleopatra

1608 Coriolanus

1610 Cymbeline

1606-1611 Fırtına

1611 Winter’s Tale

1613 Henry VIII.